ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ

Η ζωή μέσα και γύρω από τα εργοστάσια δημιουργεί σχέσεις μεταξύ των εργαζομένων και της εργοδοσίας, μέσα από την καθημερινότητα και τη ρουτίνα στο εργοστάσιο, καθώς και μεταξύ των κατοίκων της πόλης και των εργοστασίων.

Η ιστορία του εργατικού κινήματος στην Ελευσίνα είναι μια ιστορία σχέσεων. Εργάτες και εργάτριες συνδέονται μεταξύ τους και στέκονται απέναντι στην εργοδοσία μέσα από κινητοποιήσεις, αλληλεγγύη, συλλογικές οργανώσεις και διεκδίκηση δικαιωμάτων. Σε μια βιομηχανική πόλη σαν την Ελευσίνα, οι εργατικές σχέσεις επεκτείνονται πέρα από τα όρια των εργοστασίων και αφορούν όλη την πόλη.

Κάθε μέρα στο εργοστάσιο οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους, με τις πρώτες ύλες, με τις μηχανές, αλλά και με τον χώρο. Η βιομηχανική συνείδηση δημιουργεί μια κοινότητα ανθρώπων που μοιράζονται κοινές αισθήσεις, εικόνες, λέξεις, κώδικες, φόβους, ελπίδες και μνήμες της καθημερινότητας. Οι κάτοικοι της Ελευσίνας συνδέονται άμεσα με τα εργοστάσια, αφού η ίδια η πόλη αποτελεί τη βασική υποδομή για την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Οι άνθρωποι που έρχονται στην Ελευσίνα είτε ως πρόσφυγες είτε ως μετανάστες φτιάχνουν γειτονιές. Παράλληλα, δημιουργούνται και βιομηχανικοί οικισμοί μετά από πρωτοβουλία της εργοδοσίας.

Το εργατικό κίνημα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορία της βιομηχανίας τόσο στην Ελευσίνα, όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Εργάτες και εργάτριες απαντούν στην εργοδοσία μέσα από στιγμές αλληλεγγύης και διεκδίκησης, απεργίες και καταλήψεις.

Σε μια πόλη σαν την Ελευσίνα, πυρήνα της βιομηχανικής παραγωγής σε εθνικό επίπεδο, οι κινητοποιήσεις και οι απεργίες στα εργοστάσια γίνονται ορόσημα στην ιστορία της πόλης, αλλά και της χώρας. Στις μεγάλες απεργίες του 1929, του 1936, καθώς και σε αυτήν στη Χαλυβουργική το 1962, οι εργοστασιάρχες είχαν να αντιμετωπίσουν όχι μόνο την εξέγερση εργατών και εργατριών, αλλά και την εξέγερση μιας πόλης, όπως διαβάζουμε σε ένα φύλλο της Αυγής εκείνης της εποχής.

Οι διάφορες περίοδοι εκβιομηχάνισης συνεπάγονται και καταστάσεις μεγαλύτερης ή μικρότερης εργατικής εκμετάλλευσης και καταπάτησης δικαιωμάτων. Ταυτόχρονα, σηματοδοτούν και διαφορετικές φάσεις διεκδίκησης, συλλογικής οργάνωσης και συνδικαλισμού.

Τα ανθρώπινα δικαιώματα που σχετίζονται με την εργασία έρχονται μέσα από διεκδικήσεις. Όπως λέει και η Χάνα Άρεντ, πριν μπορέσουν οι άνθρωποι να απολαύσουν οποιοδήποτε δικαίωμα, θα πρέπει να υπάρχει το δικαίωμα να έχουμε δικαιώματα. Προτού μπορέσουν να υπάρξουν οι ανθρώπινες συνθήκες και μισθοί, η οχτάωρη εργασία, η αργία την Κυριακή, η αναγνώριση του σωματείου, θα πρέπει να υπάρξει το δικαίωμα της διεκδίκησής τους.

Το 1935, [...] έγινε υπουργός Εθν.Οικονομίας ο Κανελλόπουλος ο μεγαλοβιομήχανος του ΤΙΤΑΝ [...] Αποφασίσαμε, φτιάχνοντας μια επιτροπή, να πάμε να τον δούμε σπίτι του. Μας δέχτηκε στο γραφείο του. Θυμάμαι πως ένα αίτημά μας ήταν να μην εργαζόμαστε τις Κυριακές. Η δουλειά τότε ήταν εξαντλητική· από ανατολή μέχρι δύση ηλίου δουλεύαμε.
- Και τι θα κάνετε την Κυριακή; μας είπε. Ασφαλώς θα πάτε στην εκκλησία και μετά στον καφενέ.
Πήρε μια κόλλα χαρτί και μας λογάριασε τα έξοδα τα Περιττά. «Τόσα θα δώσετε στο κερί, τόσα θα ρίξετε στο δίσκο, τόσα για καφέ και τόσα για καμμιά πρέφα. Κι όλο και κάποιο άλλο έξοδο θαχετε. Θα χάσετε και το μεροκάματο».
- Δεν γίνονται αυτά τα πράγματα μας είπε. Η πολιτεία δεν σας θέλει τεμπέληδες.
Γυρίσαμε στην Ελευσίνα άπραγοι.

Η ΠΟΛΗ | 1986

Οι σχέσεις εργατών και εργατριών με την εργοδοσία επηρεάζονται κατά πολύ και από τις σχέσεις βιομηχανίας και κράτους. Όπως επίσης και οι τρόποι διεκδίκησης και συλλογικής οργάνωσης επηρεάζονται από τα εμπόδια που θέτει το πολιτικό και νομικό πλαίσιο κάθε εποχής.

Από τα τέλη του 19ου αιώνα, στο πρώτο στάδιο εκβιομηχάνισης, ιδρύονται σωματεία εργατών σε περιοχές με έντονη βιομηχανική δραστηριότητα, όπως τη Σύρο (ναυπηγεία), το Λαύριο (μεταλλεία), τον Πειραιά (λιμάνι και διάφορες βιομηχανίες) και, φυσικά, την Ελευσίνα.

Η Συντεχνία Οικοδόμων είναι το πρώτο εργατικό σωματείο που ιδρύεται στην Ελευσίνα το 1900 ως αποτέλεσμα της έντονης οικοδομικής δραστηριότητας στην περιοχή. Το 1912 ιδρύεται και η Λέσχη Υπαλλήλων Εργοστασίων Ελευσίνας, η οποία όμως έχει φιλεργοδοτικό χαρακτήρα, αφού συντονίζεται από τους διευθυντές του ΤΙΤΑΝ και του Ελαιουργείου.

Τα επόμενα χρόνια το εργατικό κίνημα γιγαντώνεται, λαμβάνοντας και πολιτικά χαρακτηριστικά. Το Σύνταγμα της Ελλάδας κατοχυρώνει το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι και ο νόμος 281 του 1914 κατοχυρώνει τα δικαιώματα των συνδικαλιστικών οργανώσεων.

Έτσι, τον Οκτώβριο του 1918 ιδρύεται το πρώτο ανώτατο συνδικαλιστικό όργανο, η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ), αποτελούμενη από 214 σωματεία που εκπροσωπούν 65.000 οργανωμένους εργάτες.

Στις αρχές τις δεκαετίας 1920 στήνεται κομματική οργάνωση του ΚΚΕ στην περιοχή και ιδρύεται ο όμιλος της ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία των Κομμουνιστικών Νεολαιών της Ελλάδας).

Βρήκα μερικά παιδιά εδώ πέρα κι έλεγα αυτά που είχα ακούσει [...] Ένας, ο πρώτος που ήτανε, ο Βασίλης Βασιλείου κι εγώ, είμαστε οι πρώτοι εδώ που είπαμε να φτιάξουμε κάτι, να φτιάξουμε νεολαία τότε. Μας έρχεται, λοιπόν, ένα παιδί από την Αθήνα, να μας οργανώσει. Εντωμεταξύ, είχαμε μαζευτεί 6-7 εμείς, μεταξύ των οποίων και προσφυγόπουλα [...] Τέλος πάντων, μας έρχεται απ' την Αθήνα αυτό το παιδί [...] Και μας έκανε θεωρία λοιπόν, και πώς να μιλάμε και πώς να κάνουμε, να οργανωθούμε να κάνουμε έναν όμιλο. Τον οποίον αυξήσαμε, μεγαλώσαμε, βρήκαμε κι άλλους, γίναμε καμιά δεκαριά. Ποιος ήταν αυτό το παιδί τώρα, ε; Ο Ζαχαριάδης, ο Νίκος Ζαχαριάδης. Ήτανε υπεύθυνος της ΟΚΝΕ τότε.

ΜΥΡΩΝ ΓΚΕΚΑΣ | ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ 100 ΧΡΟΝΙΑ ΚΚΕ, ΤΟΜΕΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΘΡΙΑΣΙΟΥ ΜΕΓΑΡΙΔΑΣ

Ο Μεσοπόλεμος ως δεύτερο στάδιο εκβιομηχάνισης της πόλης της Ελευσίνας αποτελεί επίσης και μια περίοδο όπου η ανθρωπογεωγραφία της πόλης αλλάζει με την εγκατάσταση μικρασιατών προσφύγων, καθώς και μεταναστών και μεταναστριών από διάφορα μέρη της Ελλάδας.

Το 1928 ιδρύεται το Σωματείο Φορτοεκφορτωτών Λιμένος Ελευσίνας, κυρίως από Συμιακούς, αλλά και μικρασιάτες πρόσφυγες. Την ίδια χρονιά, ιδρύεται και η Ένωση Τεχνιτοεργατών Ελευσίνας από εργαζόμενους στο ΤΙΤΑΝ. Η Ένωση δεν αναγνωρίζεται από τις εργοδοσίες όλων των εργοστασίων της πόλης.

Η περίοδος αυτή σημαδεύεται από σημαντικές δράσεις του οργανωμένου εργατικού κινήματος. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι μεγάλες απεργίες του 1929 και του 1936.