ΚΑΤΟΙΚΟΙ & ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ
Τα εργοστάσια σχετίζονται με τους ανθρώπους και μέσα από τον τρόπο που διαμορφώνουν την πόλη και την κατοικία. Ο αστικός ιστός που δημιουργείται σταδιακά στην Ελευσίνα στον Μεσοπόλεμο λειτουργεί ως υπόβαθρο για τις ανάγκες της βιομηχανίας. Η Ελευσίνα μετατρέπεται σε πόλη έτοιμη να φιλοξενήσει βιομηχανίες, εργάτες και εργάτριες και, για να πραγματοποιηθεί αυτή η αλλαγή, απαιτούνται υποδομές.
Σύμφωνα με την Παπαγγελή, το 1924 τοποθετούνται σαράντα λαμπτήρες που φωτίζουν τους δημόσιους χώρους της Ελευσίνας. Την ίδια περίοδο, υψώνεται το ρολόι στον λόφο των αρχαίων της Ελευσίνας, το οποίο συμβολίζει τη θέσπιση ενός δημόσιου χρόνου και αποτελεί μια κοινή χρονική αναφορά για τους κατοίκους, τους εργάτες και τις εργάτριες της Ελευσίνας, καθώς και σημαντικό τοπόσημο στη συλλογική μνήμη.
Η άφιξη της βιομηχανικής εποχής συμβαδίζει, αρχικά στην Ευρώπη και έπειτα και στην Ελλάδα, με την ανάγκη στέγασης ενός σταδιακά αυξανόμενου πληθυσμού που καταφθάνει στις πόλεις για να δουλέψει στα εργοστάσια. Οι πόλεις, όμως, δεν είναι έτοιμες να δεχτούν αυτόν τον κόσμο. Έτσι, η πρωτοβουλία της εγκατάστασης εναπόκειται σε μεγάλο βαθμό στους ίδιους τους ανθρώπους που καταφθάνουν.
Συχνά, το βιομηχανικό προλεταριάτο φτιάχνει παραγκουπόλεις, στις οποίες κατοικεί. Η μετάβαση της Ελευσίνας από τον αγρό στα βιομηχανικά φουγάρα ακολουθεί τις εξελίξεις άλλων ευρωπαϊκών πόλεων.Οι πρώτοι Συμιακοί που έρχονται να δουλέψουν στο ΤΙΤΑΝ εγκαθίστανται στους πρόποδες του λατομείου του.
Πρόσφυγες που φτάνουν στην Ελευσίνα ως εργάτες και εργάτριες χτίζουν αρχικά παράγκες που στη συνέχεια συγκροτούν τις γειτονιές του Συνοικισμού και των Ρωσικών. Μετανάστες και μετανάστριες απ’ όλη την Ελλάδα που καταφθάνουν σαν εργατικό δυναμικό χτίζουν συχνά τα σπίτια τους στις προσφυγικές γειτονιές.
Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου η εγκατάσταση εργατών και εργατριών γίνεται δίπλα ή μέσα στα εργοστάσια μετά από πρωτοβουλία των εργοδοτών. Μια τέτοια περίπτωση είναι οι βιομηχανικοί οικισμοί, οι οποίοι εισάγουν μια νέα πραγματικότητα σε τέσσερα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα της Ελλάδας από το 1875 ως το 1930. Στο Λαύριο, τη Δραπετσώνα, τον Πειραιά και την Ελευσίνα, εργοδότες απαντούν στο στεγαστικό πρόβλημα του εργατικού δυναμικού τους με τη δημιουργία οικισμών. Η λύση αυτή δημιουργεί ωστόσο σχέσεις με μεγαλύτερη εξάρτηση των εργαζομένων από την εργοδοσία. Οι ιστορίες των εργατικών οικισμών αφηγούνται τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στην εργασία, την κατοικία και την κοινωνία.
Στην Ελευσίνα, ο πρώτος βιομηχανικός οικισμός δημιουργείται από το εργοστάσιο ΒΟΤΡΥΣ μεταξύ 1923 και 1924. Ιδιοκτήτης του εργοστασίου είναι ο Ε. Χαρίλαος. Στη μνήμη της τοπικής κοινωνίας τα οικήματα έμειναν γνωστά με το όνομά του, ως «Οικήματα Χαριλάου». Την ίδια περίοδο που φτιάχνονται τα οικήματα, ο Χαρίλαος είναι και πρόεδρος της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων, της οποίας βασικό μέλημα είναι η στέγαση των προσφύγων.
Τα πρώτα χρόνια, στα Οικήματα Χαριλάου διαμένουν αποκλειστικά πρόσφυγες που εργάζονται στο εργοστάσιο. Στη συνέχεια, ωστόσο, ο πληθυσμός που μένει στα οικήματα δεν είναι μόνο προσφυγικός. Η ανέγερση των οικημάτων μέσα στο χώρο του εργοστασίου είναι δύσκολη και για το λόγο αυτό επιλέγεται ένα οικόπεδο το οποίο ανήκει στην εταιρεία και βρίσκεται στην Άνω Ελευσίνα, πολύ κοντά στους εφήμερους καταυλισμούς που έστησαν σιγά σιγά την προσφυγική συνοικία του Συνοικισμού.
Η επιλογή αυτή έχει στρατηγική σημασία, καθώς, από τη μία πλευρά, παρέχεται με αυτόν τον τρόπο στέγη σε πρόσφυγες εργάτες, ενώ, από την άλλη, αυτοί και αυτές μένουν κοντά στους συγγενείς τους στον Συνοικισμό. Τα οικήματα κατεδαφίζονται μεταξύ 1980 και 1983 και στη θέση τους δημιουργείται η πλατεία Λαού.
Στα Οικήματα ΤΙΤΑΝ η σχέση εξάρτησης μεταξύ εργοδοσίας και κατοίκων αντικατοπτρίζεται σε έναν χωρικό διαχωρισμό. Οι οικογένειες που κατοικούν στα οικήματα που βρίσκονται στον επάνω όροφο είναι συνήθως οικογένειες ανώτερων υπαλλήλων του εργοστασίου. Αντίθετα, οι οικογένειες που μένουν στο ισόγειο είναι οικογένειες εργατών. Η σχέση εξάρτησης αφήνει σε αρκετές περιπτώσεις χωρίς σπίτι οικογένειες εργατών που είτε απεργούν είτε χάνουν τη δουλειά τους. Στην απεργία του 1936, η διοίκηση ΤΙΤΑΝ προχωρά σε εξώσεις των απεργών από τα οικήματα. Ένα άλλο παρόμοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα εξάρτησης είναι η έξωση της οικογένειας του Γιώργου Μιχαλολιά μετά την απόλυσή του.
Τη σχέση εργοστασίου με την κατοικία έρχεται να συμπληρώσει ο οργανισμός Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ), που ιδρύεται το 1954. Μέσω αυτού δημιουργούνται συγκροτήματα που παρέχουν κατοικία σε εργάτες και εργάτριες σε όλη την Ελλάδα. Στην Ελευσίνα, οι πρώτες εργατικές κατοικίες κατασκευάζονται από τον ΟΕΚ και με τη συμβολή του ΤΙΤΑΝ στα όρια της πόλης με την περιοχή της Μάνδρας. Είναι μονώροφα κτίρια με αυλή. Η κατασκευή τους ολοκληρώνεται τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’60 και τα πρώτα σπίτια κληρώνονται την ίδια περίοδο, μέχρι και το 1965. Οι εργατικές κατοικίες επεκτείνονται τη δεκαετία του ’80 και κατασκευάζονται ως μπλοκ κατοικιών. Το 2021 παραδόθηκε ένα ακόμα συγκρότημα εργατικών κατοικιών στον χώρο του Ίρις σε δικαιούχους του ΟΑΕΔ.
Ο οικισμός πήρε το όνομα «Ελευσίνα V».