Η ατμόσφαιρα για την οποία μιλάνε εργάτες και εργάτριες αποτυπώνεται μέσα από μαρτυρίες όπου οι αισθήσεις περιπλέκονται και δεν περιορίζονται στις πέντε βασικές (όραση, οσμή, αφή, ακοή, γεύση). Η συγκέντρωση, η προσοχή, η δύναμη, η ισορροπία, η δυσφορία, ο φόβος και άλλες τέτοιες ενσώματες εμπειρίες και συναισθήματα έρχονται να προστεθούν στην ατμόσφαιρα του εργοστασίου, μαρτυρώντας με έναν τρόπο το «δέρμα» και τη «σάρκα» του κόσμου της βιομηχανίας.
Στην καθημερινότητά τους, οι λιμενεργάτες έρχονται σε επαφή με πολλά και διαφορετικά υλικά. Επίσης, σηκώνουν πολλά βάρη, αφού η κύρια εργασία τους είναι οι φορτοεκφορτώσεις αυτών των υλικών και των τελικών προϊόντων τους, και ο τρόπος πληρωμής τους υπολογίζεται ανάλογα με τον τόνο κάθε φορτίου.
Το λιμάνι έχει μια ειδικότητα, εκφορτώσεις ή φορτώσεις πλοίων, το κάθε καράβι έχει δικά του μηχανικά μέσα, γερανούς που λέμε, τους οποίους τους δουλεύαμε οι λιμενεργάτες. Τα εμπορεύματα στην δεκαετία του '85 έως '96-'97 ήτανε πάμπολλα, μιλάμε από σκραπ, ξυλεία, χαρτί, ό,τι μπορείς να φανταστείς, τότε η βιομηχανία ήτανε σε ανθίζουσα κατάσταση, έτσι; Μεταλλεύματα, σίδηρα, χαλκούς, ξύλα […] Πληρωνόμασταν με τον τόνο. Το τάδε καράβι έχει χίλιους τόνους λαμαρίνα, θα την αφήσετε κάτω; Θα την φορτώσετε κατευθείαν στο αυτοκίνητο και θα φύγει; Θα την βάλετε στην άκρη και θα την παραλάβετε πριν τις 7 ημέρες που είναι υπερημερίες για τελωνειακό χώρο; Έτσι; Και βάσει αυτών των σταδίων εργασίας, εμείς πληρωνόμασταν.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΟΚΑΣ
Στη χειρωνακτική εργασία, ειδικά όταν αυτή απαιτεί τον χειρισμό μηχανών ποικίλων μεγεθών, ένας υψηλός βαθμός συγκέντρωσης και προσοχής είναι ποιότητα ιδιαίτερα σημαντική για κάθε εργαζόμενο. Η δουλειά είναι μια συνθήκη κατά την οποία πρέπει πάντα να φυλάγεσαι, γιατί «από κάπου θα σου έρθει, σαν να είσαι αμυνόμενος». Σαν το τερέν ενός παλαιστή, πρέπει να κοιτάς παντού, ώστε να μην χτυπηθείς από κάποιο μηχάνημα ή υλικό. Σε μια τέτοια συνθήκη πρέπει όλες οι αισθήσεις να βρίσκονται σε εγρήγορση, γεγονός που προκαλεί μεγάλη κούραση. Το λάθος μπορεί να είναι μοιραίο και πολλές φορές το επωμίζεται ο εργάτης ή η εργάτρια.
ΑΠΟ ΚΑΠΟΥ
ΘΑ ΣΟΥ ΕΡΘΕΙ
Οι σκέψεις πέραν του αντικειμένου εργασίας, το χάζεμα και οι συναισθηματικές εντάσεις είναι απαγορευτικές σε πολλές περιπτώσεις, όπως στην εργασία στην ΠΥΡΚΑΛ. Όσοι και όσες δούλευαν σε επικίνδυνα πόστα γυρίζοντας από τις διακοπές τους έπρεπε να μην εργαστούν για ένα διάστημα, γιατί το μυαλό τους θα ήταν ακόμα στις διακοπές. Χαρές και λύπες έπρεπε να μένουν αυστηρά έξω από το εργοστάσιο.
Μας διδάξανε να προσέχουμε [...] Τα προβλήματά μας του σπιτιού να τα αφήνουμε έξω από την πύλη, τα προβλήματα της δουλειάς να τα αφήνουμε μέσα από την πύλη μας έλεγε ο προϊστάμενος .
ΒΟΥΛΑ ΑΝΔΡΕΑΔΟΥ
Το σώμα του εργάτη και της εργάτριας κουράζεται, γιατί κουβαλάει βάρος, γιατί δουλεύει σε υπερβολική ζέστη ή κρύο, γιατί αναπνέει με δυσκολία, γιατί κάνει υπερωρίες και, ανάλογα με την εποχή, χωρίς ρεπό. Το σώμα του εργάτη και της εργάτριας κουράζεται, γιατί πολλές φορές η εργασία δεν σταματά ούτε εκτός του εργοστασίου. Πολλές είναι οι περιπτώσεις όπου γυναίκες εργαζόμενες καταπιάνονται με τις δουλειές του σπιτιού μετά το σχόλασμα από το εργοστάσιο.
Σε άλλες περιπτώσεις, μετά το σχόλασμα αρκετοί και αρκετές βοηθάνε με τις αγροτικές δουλειές της οικογένειάς τους. Οι διακοπές δεν είναι δεδομένες· σε παλιότερες εποχές δεν υπήρχαν καν σαν έννοια, πρακτική ή δικαίωμα. Σε μεταγενέστερες εποχές, πολλές φορές οι συνθήκες δεν θα το επιτρέπουν.
Στα ναυπηγεία ήμουν 8 χρόνια με δίμηνη σύμβαση και μετά τα 8 χρόνια έγινα μόνιμος. Αυτό έκαναν, άλλο κόλπο για να μην δικαιούμαστε άδειες και τέτοια. Πήγα στο ΙΚΑ και του λέω: «Γιατρέ έχω να πάρω 3 χρόνια άδεια...» Και λέει: «Nα σου βάλω 3 μέρες», και ανοίγω το βιβλιάριο και είχα μέσα ένα πεντοχίλιαρο, και του λέω: «Γιατρέ, βάλε καμιά δεκαριά μέρες». Κι έτσι πήρα μια φορά στα 8 χρόνια 8 μέρες άδεια, με λάδωμα. Ήταν σαν εμένα πολλοί με δίμηνη σύμβαση.
ΘΥΜΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ
Ο φόβος είναι μια αίσθηση κι ένα συναίσθημα που υφίσταται με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με το εργοστάσιο, την ειδικότητα και τη θέση από την οποία μιλάμε για αυτό. Οι σκληρές εικόνες από εργατικά ατυχήματα που μας παρουσιάζονται σε μια τυπική ενημέρωση για την επικινδυνότητα των χώρων της ΠΥΡΚΑΛ επιδιώκουν να προκαλέσουν φόβο με σκοπό τη συμμόρφωση και την προσοχή μας κατά τη διάρκεια της παρουσίας μας στον χώρο.
Για εμάς, ως ομάδα ερευνητών και ερευνητριών, ο φόβος αυτός είναι αντικείμενο παρατήρησης, καθώς έχουμε την πολυτέλεια να κινούμαστε μόνο στα σημεία που είναι ασφαλή. Για τους εργάτες, που μετά την παρουσίαση θα πιάσουν δουλειά για πρώτη φορά στην ΠΥΡΚΑΛ στο πλαίσιο του καθαρισμού της από εκρηκτικές ύλες, είναι πρωτόγνωρος και αληθινός. Για μια πρώην εργαζόμενη στην ΠΥΡΚΑΛ ο φόβος είναι μια αίσθηση με την οποία η ίδια ζούσε καθημερινά για πολλά χρόνια. «Ήταν κάθε μέρα σαν να πηγαίναμε σε πόλεμο», μας λέει.
Ο φόβος είναι μια αίσθηση που επανέρχεται σε διάφορες μαρτυρίες της καθημερινότητας στην Ελευσίνα. Μικρός ή μεγάλος, στιγμιαίος ή μόνιμος, ατομικός ή συλλογικός, ο φόβος στη σκέψη ενός ατυχήματος στο εργοστάσιο είναι παρών στην καθημερινότητα όσων εργάζονται στην ΠΥΡΚΑΛ. Με τον ίδιο τρόπο, η πιθανότητα έκρηξης στο εργοστάσιο αυτό ή στα γειτονικά ΕΛΠΕ εγγράφεται ταυτόχρονα σαν ένας συλλογικός φόβος για τις συνέπειες που θα επιφέρει αυτή όχι μόνο στην Ελευσίνα, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή του Θριασίου.