ΑΠΑΛΟΤΡΙΩΣΕΙΣ ΓΗΣ

Στις 12 Αυγούστου του 1922, ενώ ο ελληνικός στρατός συντρίβεται από τις δυνάμεις του Κεμάλ στο Αφιόν Καραχισάρ, δημοσιεύεται ένας νόμος του αντιβενιζελικού κυβερνητικού συνασπισμού στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως με την υπογραφή του τότε υπουργού δικαιοσύνης, Δημήτριου Γούναρη. Είναι ο Νόμος 2948 «Περί Προαγωγής της Βιομηχανίας και Βιοτεχνίας», που επιτρέπει την «αναγκαστική απαλλοτρίωση» δημόσιων ή ιδιωτικών—εκτός εάν ανήκουν σε άλλη βιομηχανία—κτημάτων, ώστε να εγκατασταθούν νέες ή να επεκταθούν υπάρχουσες βιομηχανίες. Βάσει του νόμου αυτού, λαμβάνουν χώρα πολλές απαλλοτριώσεις υπέρ των βιομηχανιών της Ελευσίνας τα επόμενα χρόνια, καθώς, μετά τα τέλη του 19ου αιώνα, ο Μεσοπόλεμος αποτελεί τη δεύτερη και εκτενέστερη περίοδο εκβιομηχάνισης της περιοχής. Έτσι, το 1925 απαλλοτριώνονται για την επέκταση της εταιρείας «Χαρίλαος και Κανελλόπουλος», γνωστής ως «Ελαιουργείο», τρία παρακείμενα οικόπεδα συνολικής έκτασης 762 τετραγωνικών μέτρων. Βάσει του ίδιου νόμου, το καλοκαίρι του 1928, κατά τη διάρκεια της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, δηλαδή της εντεκαετούς παύσης της συνταγματικής μοναρχίας στη χώρα,  αποφασίζεται επί κυβέρνησης Αλέξανδρου Ζαΐμη και υπογράφεται επί κυβέρνησης Ελευθερίου Βενιζέλου η απαλλοτρίωση ενός περίπου στρέμματος γης υπέρ της χρωματοβιομηχανίας ΙΡΙΣ του Μενέλαου Σακελλαρίου. Το 1926, επί δικτατορίας του ελευσίνιου αξιωματικού Θεόδωρου Πάγκαλου, απαλλοτριώνονται 11 αγροτεμάχια Ελευσίνιων, πολλά από τα οποία περιέχουν ελαιόδεντρα, συνολικής έκτασης σχεδόν 55 στρεμμάτων στην περιοχή της Βλύχας, με σκοπό την ίδρυση της εταιρίας «Ελληνικά Οπλουργεία και Οβιδουργεία», που θα αποτελέσει αργότερα μέρος της Ε.Ε.Π.Κ., γνωστής ως ΠΥΡΚΑΛ, συμφερόντων Πρόδρομου Μποδοσάκη-Αθανασιάδη. Για την εγκατάσταση του γομωτήριου της ΠΥΡΚΑΛ θα απαλλοτριωθούν επίσης λίγα χρόνια αργότερα, το 1937 επί δικτατορίας Ιωάννη Μεταξά, άλλα 6 στρέμματα γης στην ίδια περιοχή.

Οι κρίσεις της δεκαετίας του 1940, η Κατοχή και ο Εμφύλιος, θέτουν σε προσωρινή παύση τις απαλλοτριώσεις υπέρ της βιομηχανίας στην Ελευσίνα, καθώς η βιομηχανική παραγωγή της χώρας βρίσκεται σε ύφεση. Οι απαλλοτριώσεις στο Θριάσιο Πεδίο τη δεκαετία του ’50 αφορούν κυρίως την κατασκευή της Εθνικής Οδού, την οποία, μάλιστα, είχε προτείνει ο πολεοδόμος Κωνσταντίνος Δοξιάδης. Κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών, όταν η εκβιομηχάνιση της Ελευσίνας περνά στην τρίτη και τελευταία φάση της, επανεκκινούν και οι απαλλοτριώσεις, αλλά αυτή τη φορά όχι μόνο αγροτικών περιοχών. Πιο συγκεκριμένα, το χουντικό νομοθετικό διάταγμα 797 του 1971 «Περί αναγκαστικών απαλλοτριώσεων» ορίζει ότι ο υπουργός οικονομικών μπορεί να αποφασίζει την απαλλοτρίωση αγροτικών αλλά και αστικών ακινήτων «προς εκτέλεσιν πάσης φύσεως έργων οικονομικής αναπτύξεως της χώρας». Με βάση αυτό το νέο καθεστώς «ευκαιριών» για τις βιομηχανίες, μέσα στα επόμενα χρόνια απαλλοτριώνονται οικιστικές/παραθεριστικές περιοχές υπέρ των Ναυπηγείων Ελευσίνας και των διυλιστηρίων της ΠΕΤΡΟΛΑ.

Το δικαίωμα του κράτους στην απαλλοτρίωση της ιδιοκτησίας για λόγους «δημοσίας ανάγκης» ή «δημόσιας ωφέλειας» κατοχυρώνεται από το πρώτο ελληνικό σύνταγμα του 1844 και επικυρώνεται στα επόμενα συντάγματα του 1864, 1911, 1927, 1952, στο χουντικό σύνταγμα του 1968, αλλά και στο ισχύον σύνταγμα της Μεταπολίτευσης το 1975. Ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, απαλλοτριώνονται μεγάλες εκτάσεις αγροτικής γης στην Ελευσίνα κυρίως για αρχαιολογικούς σκοπούς, οι οποίοι κατοχυρώνονται από όλα τα συντάγματα ως δημόσιο και κοινωφελές αγαθό. Η έλευση της βιομηχανίας στην περιοχή όμως θα ταυτίσει τη «δημόσια ωφέλεια» ή «ανάγκη» με την απαλλοτρίωση για εγκατάσταση ή επέκταση των εργοστασίων, όπως φανερώνει η εκτεταμένη χρήση του Νόμου 2948 του ’22 κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Αν και προπολεμικά φαίνεται να υπάρχει μια σύμπλευση μεταξύ αιρετών, τόσο από το στρατόπεδο των φιλελευθέρων όσο και των εθνικοφρόνων, και δικτατόρων ως προς την ταύτιση της εκβιομηχάνισης της οικονομίας με τη «δημόσια ωφέλεια» ή «ανάγκη», είναι η Χούντα των Συνταγματαρχών τη δεκαετία του ’70 που θα βάλει το τελευταίο λιθαράκι σε αυτή τη διαδικασία, κρίνοντας ότι μπορούν να απαλλοτριωθούν ολόκληροι οικισμοί και κοινότητες ανθρώπων για την προώθηση της βαριάς βιομηχανίας.